DOBRZE WIEDZIEĆ
Butla gazowa wypełniona jest mieszanką propanu i butanu. Ten znajdujący się w butli jest cięższy i można go skroplić, dzięki czemu istnieje możliwość umieszczenia go w niewielkich pojemnikach – takich jak butle właśnie – i transportowania w tej formie.
Gaz ziemny wymaga tworzenia sieci rurociągów. Konfekcjonowany w butlach to wygodne i ekologiczne źródło energii, z którego codziennie korzysta aż 5 mln gospodarstw domowych – a tak przynajmniej wynika z najnowszych danych GUS. Butle z gazem często wykorzystywane są także w gastronomii czy przez działkowiczów. I oczywiście powszechnie przez fanów caravaningu.
Najpopularniejsza butla gazowa (tj. 11-kilogramowa) stosowana w domach na kołach składa się z następujących elementów: korpusu wykonanego z 2 wytłoczek (dennic górnej i dolnej), zaworu butli gazowej, szyjki, stopy i opcjonalnie z kołnierza. Zwykle 2 takie skrywa klapa serwisowa w przyczepach kempingowych i kamperach – za wyjątkiem kampervanów, gdzie z uwagi na szczupłość kubatury pokładu stosuje się np. tylko jedną lub dwie, ale mniejsze (np. 2 × 5 kg – za każdym razem mowa o wadze paliwa).
System 2-butlowy ma swe uzasadnienie, szczególnie zimą, skoro w najmniej spodziewanym momencie instalacja zacznie korzystać z rezerwowej, by nieprzerwanie zasilać (gazowe) ogrzewanie postojowe. Wówczas, gdy w jednej z butli skończy się gaz, zawór automatycznie przełącza zasilanie z butli pustej na pełną. A gdy doposażyć się w nowoczesne rozwiązania – otrzymamy powiadomienie (np. sms) o tym fakcie.
Butlę należy instalować wyłącznie w pozycji pionowej
Wszystkie odbiorniki w naszych pojazdach pracują na paliwie w fazie gazowej. Użycie butli w innej pozycji niż pionowa skutkuje zassaniem fazy płynnej gazu. Gaz płynny jest efektywnym nośnikiem energii w porównaniu z innymi paliwami stosowanymi w gospodarce. Wysokie właściwości ekologiczne propanu-butanu wynikają z faktu, iż jest on dostarczany w proporcjach dostosowanych do pory roku (lato/zima).
– Propan-butan (LPG jako jego płynna forma) składa się z mieszaniny propanu i butanu w różnych proporcjach, np. w Polsce w zależności od pory roku mamy ustawowo gaz zimowy z przewagą propanu i gaz letni z przewagą butanu – zaznacza Grzegorz Cieśla, prezes zarządu Carbon Zorro, która jest firmą wyspecjalizowaną w instalacjach gazowych dla caravaningu.
– Gaz przechowywany jest w butlach pod ciśnieniem od około 2 do 10 atmosfer, jednak ze względów bezpieczeństwa musi pozostać 20% wolnej przestrzeni na jego parowanie i rozszerzanie. Z tej przestrzeni pobierana jest tzw. faza lotna używana np. do gotowania i ogrzewania. Butan ma większy wydatek energii z litra, więc jest preferowany, jeśli temperatura otoczenia nie ma znaczenia.
Kamper z 2 butlami to fundament/punkt wyjścia udanego caravaningu w okresie zimowym. Dlaczego gaz? Paliwo w tej formie jest bardziej ekologiczne niż wersje tradycyjne. LPG zalicza się do alternatywnych, choć trzeba mieć też na uwadze prace nad paliwem bioLPG, jako kolejnym możliwym etapem rozwoju rynku, mogącym przyczynić się również docelowo do realizacji unijnych celów klimatycznych
Zalany w dwie butle
Gaz przed spaleniem musi zmienić fazę, potrzebna jest do tego odpowiednia temperatura. Latem nie ma z tym najmniejszego problemu, niestety w momencie gdy temperatura spadnie poniżej -0,5°C (zimą lub wczesną wiosną), z mieszanki znajdującej się w butli odparowywać będzie tylko propan. Efekt końcowy będzie taki, że butla, w której rzekomo nie ma już gazu, zostanie do połowy pełna!
To dlatego w „caravaningu zimowym” zaleca się stosowanie czystego propanu – tak jest w większości krajów skandynawskich (m.in. Norwegia, Szwecja) – a na drugim biegunie „ciepła”, bo np. w Grecji, 20/80% (propan/butan). Im bardziej na południe, tym częściej proporcje zależne są od pór roku, więc np. w Austrii zimą spodziewajmy się 100% propanu, zaś latem domieszki 20% butanu, a we Włoszech 90/10% lub 20/80%. W takiej Słowenii 35/65% – obojętnie na jaką porę roku, ale te czy inne mieszanki mogą się różnić w zależności od stacji benzynowej, tj. koncernu petrochemicznego, więc przed rozpoczęciem podróży tym bardziej należy zapoznać się ze zwyczajami dotyczącymi dostaw gazu w kraju, do jakiego się wybieramy.
W Polsce? Podobno najwięcej, bo aż 83% występującego w obrocie gazu stanowi mieszanina propanu-butanu (typ B), w której zawartość propanu zgodnie z Polską Normą musi się mieścić pomiędzy 18% a 55%. Wyraźnie więc widać, że w ramach wspólnoty UE brak standardu. I podobnie jest z wykorzystaniem zestawu adapterów, którymi powinniśmy – co do zasady – bez większych przeszkód napełnić opróżnioną, tj. posiadaną (krajową), butlę.
Czasem niestety nieodzowne będzie wypożyczenie czy zakup „obcej butli”, bo w danym kraju (np. we Francji) nie napełnimy, a tym bardziej nie wymienimy posiadanej. I tu dochodzimy do zasadniczej różnicy pomiędzy butlami i zbiornikami na gaz. O ile kampery nie mogą samodzielnie napełniać butli gazowych, o tyle inaczej wygląda sytuacja w przypadku zbiorników LPG, które są na stałe zamontowane w samochodach kempingowych i przyczepach samochodowych.
W ramach UE funkcjonują rozliczne, tj. inne standardy butli – zasad ich dystrybucji, kupna, kaucji… A do tego dochodzą różnice w standardach końcówek. Stąd adaptery (przejściówki). Tu przykładowy zestaw 4 adapterów do tankowania gazem 11-kilogramowych butli w krajach Europy. Od góry mamy tzw. Bayonet używany w UK, Szkocji, Holandii; niżej najpopularniejszy Disch (talerzowy) rodem z Włoch używany m.in. w Polsce; ACME używany w Niemczech; u samego dołu EURO Connector (Hiszpania, Portugalia), który prawdopodobnie po standaryzowaniu zastąpi wszystkie pozostałe ze względu na najmniejsze straty gazu przy rozłączaniu. Informacji o tym, jakie panują zwyczaje, gdy mowa np. o napełnianiu butli, szukajmy po prostu na kempingach, do których zmierzamy
Gazowe ogrzewanie podczas jazdy
Szczególnym przypadkiem są zbiorniki LPG, które są na stałe zamontowane w kamperze lub przyczepie kempingowej. W odróżnieniu od zwykłych butli gazowych posiadają specjalne złącze otworu wlewowego, dzięki któremu kamper może samodzielnie zasilać je LPG, także na stacjach paliwowych LPG. A z takiego systemu zasilania można bez przeszkód korzystać także w trakcie jazdy, co w przypadku butli nie jest takie oczywiste. Ci, którzy nie chcą obejść się bez komfortu, jakim jest np. ogrzewanie gazowe podczas jazdy, muszą uzbroić instalację pokładową w funkcje bezpieczeństwa: czujnik zderzeniowy i zabezpieczenie przed pęknięciem węża.
Wymóg posiadania wymienionych urządzeń zabezpieczających jest uregulowany jednolicie w całej Europie dyrektywą europejską 2006/119/WE w brzmieniu: „jeżeli przewiduje się, że system ogrzewania lub inne urządzenie będzie używane podczas ruchu pojazdu, należy zapewnić urządzenie zapobiegające niekontrolowanemu wydostawaniu się gazu płynnego w wyniku przypadkowego pęknięcia”. Szczegóły eksploatacji instalacji gazowej w stanie ciekłym podczas jazdy są uregulowane w normie DIN EN 1949:2013-05.
Nie trzeba oczywiście dowodzić, jak bardzo wygodnym rozwiązaniem jest włączenie ogrzewania gazowego podczas podróży w okresie zimowym, skoro u celu zabudowa kempingowa jest nagrzana jak pomieszczenie mieszkalne.
Tu dygresja na marginesie walorów zbiorników stałych. Doprawdy warto rozważyć instalację tego typu w kamperach, których silniki są dieslowskie. Okazuje się, że w dobie szalejących cen alternatywne paliwo LPG cieszy się sporym zainteresowaniem, skoro nasz dom na kołach może przy okazji zyskać na dynamice! O czym mowa?
– Diesel domieszkowany do 50% LPG zyskuje ok. 15-20% momentu obrotowego, tyle też mocy. Takie nowoczesne instalacje paliwowe marki Stag stanowią dodatkowy argument, by doposażyć nasz dom na kołach w rozwiązanie wygodne pod kątem energetyki zabudowy i jednocześnie ekonomiki podróży – podpowiada Marek Radoszyn, współwłaściciel krakowskiego punktu instalacji LPG Fugazi Sp. J. Autogaz i Mechanika.
Po konwersji silnikowej podróżujemy taniej! Taka instalacja typu bi-fuel wydłuża także zasięg kampera.
Sercem instalacji gazowej jest reduktor ciśnienia. Najczęściej urządzenia pracują na następujących ciśnieniach: 30 mbar – sprzęt turystyczny i kempingowy: kuchenki, lodówki, ogrzewacze w kamperach, przyczepach kempingowych oraz jachtach; 37 mbar – gazowy sprzęt domowy: kuchenki gazowe, przepływowe podgrzewacze wody, kotły gazowe, promienniki i ogrzewacze; 50 mbar – starsze urządzenia turystyczno-kempingowe, a też np. podgrzewacze wody, kotły gazowe. Montaż jest podstawą bezpiecznej eksploatacji. Reduktor ciśnienia przykręcajmy ręcznie. Najlepiej jeśli masz MiniTool
Kwalifikacje osób i uprawnienia rozlewni gazu
Butle gazowe, które rzekomo każdy może napełnić na stacji paliw, pojawiają się na rynku raz po raz. Automatyczny zawór OPD (zabezpieczenie przed przepełnieniem), który zatrzymuje napełnianie, gdy poziom gazu osiągnie 80%, mają np. butle GasBank. Jakie może być więc zdziwienie, gdy w praktyce okaże się, że i tak należy zwrócić się do uprawnionego personelu w autoryzowanym punkcie rozlewni gazu.
Czy mogę napełnić butlę? Z pytaniem o tankowanie butli gazowych do pojazdów kempingowych zwróciliśmy się do jednego z wiodących operatorów na rynku paliw. Odpowiedź nie pozostawia złudzeń: „na stacjach Shell istnieje możliwość wymiany butli gazowych na nowe – w zależności od ich dostępności. Nie ma jednak możliwości napełnienia butli – stacje nie posiadają uprawnień rozlewni gazu, które są potrzebne do prowadzenia takich czynności”.
Wniosek? Generalnie zabronione jest napełnianie butli z LPG na stacjach benzynowych. Nie ma znaczenia, czy rzekomo posiada homologację, a już na pewno nie ma znaczenia, czy jest odpowiednia, czy nie. Jest tak, ponieważ obsługa stacji benzynowej nie jest uprawniona do napełniania butli. Zakaz ten dotyczy wszystkich, m.in. butli z LPG używanych w Niemczech, niezależnie od tego, czy mają masę napełnienia 5, 8, 11 czy 33 kg. Obowiązuje on również w dużej części Europy.
Taki rygor wynika z tzw. zasadniczych wymagań bezpieczeństwa zapisanych w dyrektywie TPED. Każdorazowo przed napełnieniem stan urządzenia ocenia osoba z uprawnieniami. Stan techniczny butli sprawdza się także w trakcie badań okresowych (zwykle co 10 lat). Ocenę zgodności butli z wymaganiami dyrektywy TPED przeprowadza tzw. jednostka notyfikowana, czyli upoważniona do tych czynności przez polski rząd i zgłoszona do Komisji Europejskiej.
Urząd Dozoru Technicznego (UDT) jest w Polsce jednostką notyfikowaną, więc wykonuje także badania okresowe butli wytworzonych zgodnie z prawem UE. To, w jaki sposób i z czego butle gazowe są zbudowane, podlega uregulowaniom (w Polsce) Urzędu Dozoru Technicznego DT-UC-90/ZP. „Zbiorniki ciśnieniowe. Zbiorniki przenośne (transportowe)”. A też regulaminowi dla rozlewni gazu.
Najbezpieczniej, jeśli wymianą butli gazowej w domu zajmie się dostawca. Jednakże jeśli musisz zrobić to samodzielnie, pamiętaj o wcześniejszym sprawdzeniu uszczelki reduktora ciśnienia i zaworu – spękana bądź pofałdowana wymaga wymiany. Butlę podłączysz za pomocą elastycznego przewodu do gazu wyposażonego w opaski zaciskowe znajdujące się na obu końcach. Tak, warto zakręcać butlę z gazem zawsze wtedy, gdy nie jest używana. Dotyczy to nie tylko nocy, ale także dłuższej nieobecności – jeśli wszystkie warunki bezpiecznego zakupu, przewozu, przechowywania i korzystania zostały zachowane, butla gazowa jest bezpieczna. Pamiętaj także, że instalacja gazowa powinna przynajmniej raz w roku zostać poddana kontroli.
Nawet nie myśl o używaniu zapalniczki do sprawdzania, czy w butli gazowej jest jeszcze gaz. Skądinąd kontrolę szczelności (np. zaworu butli gazowej) łatwo przeprowadzić za pomocą sprayu do wykrywania nieszczelności lub mieszaniny wody i mydła Instalacja jest szczelna, więc można otworzyć zawór butli gazowej. Zalecamy przekręcenie zaworu do oporu, nawet jeśli po niewielkim obrocie rozlega się znany syczący dźwięk i gaz płynie. Dlaczego? Żeby zawsze wiedzieć, w którą stronę trzeba się obrócić, gdy przyjdzie nam natychmiast zamknąć butlę z gazem! Nie ma wątpliwości, że największym koszmarem wielu osób jest wybuch butli gazowej. Jest to jednak praktycznie niemożliwe. Już prosta, trzeźwa logika podpowiada, że choć nominalnie jest to zagrożenie, to w praktyce nie ma się czym przejmować: w całej Europie w obiegu jest ogromna liczba butli LPG – ponad 10 milionów! Czy butla z gazem może stać na mrozie? Przede wszystkim butla gazowa na zewnątrz budynku musi być odpowiednio zabezpieczona – osłonięta przed słońcem (zagrożenie przegrzania i wybuchu) czy opadami. Najlepiej więc nie przechowywać jej na zewnątrz, jako że może to wpłynąć ujemnie na jej stan techniczny – a więc także nie na mrozie. Czy butla z gazem może stać w piwnicy? Nie, nie powinna być przechowywana poniżej poziomu terenu. Gaz jest cięższy od powietrza i w razie wycieku zgromadzi się w piwnicy.
Rafał Dobrowolski
Fot. materiały: GOK, Carbon Zorro, LPG Fugazi Sp. J. Autogaz i Mechanika
Artykuł pochodzi z numeru 1 (109) 2023 r. magazynu „Polski Caravaning”.
Chcesz być na bieżąco? Zamów prenumeratę – teraz jeszcze taniej i szybciej.
