ZAKOPANE Góralskie królestwo

Czas czytania 12 minut

Tu zawsze jest sezon na wypoczynek – czy to wiosna, czy zima. To miasto ma swoją legendę i niepowtarzalny urok. Jest miejscem spotkań osób pragnących odetchnąć, ale się nie nudzić! Dla samotnych towarzystwo, dla zapracowanych samotność, a dla wszystkich niezapomniany widok ze Świnicy na Tatry Wysokie, Bielskie, Zachodnie, pośród których kryją się urokliwe doliny: Chochołowska, Kościeliska, Bystrej...

Miasto
Pierwszą wzmiankę o polanie zwanej Zakopane zawiera testament Stanisława Marszałka Łętowskiego, sołtysa z Czarnego Dunajca, z 1651 roku. Pierwotna nazwa brzmiała najprawdopodobniej Za Kopane, a osada początkowo rozwijała się w rejonie obecnej ulicy Kościeliskiej. Legenda zaś mówi, że założycielem miasta był nieznany z imienia Gąsienica, którego dwaj synowie, Paweł i Jędrzej, wybudowali młyn.Prawdziwy rozwój miejscowości zaczął się dopiero w połowie XIX wieku, gdy w Kuźnicach powstała huta, w której wytapiano rudę żelaza wydobywaną w Tatrach. Z kolei, z zadymionych Kuźnic zaczęto uciekać do Zakopanego zdobywającego sobie w tym czasie renomę miejscowości leczniczej i wypoczynkowej. A to za sprawą między innymi pierwszego proboszcza (1848-93), legendarnego księdza Józefa Stolarczyka, który namawiał górali do wynajmowania pokoi letnikom i kuracjuszom. Dalszy rozwój miasto zawdzięcza Tytusowi Chałubińskiemu – “odkrywcy” Zakopanego i Tatr.Do tego, w 1889 wybudowano stację kolejową i ... tak to się zaczęło!

Bajkowa przyroda
Zakopane zajmuje śródgórską kotlinę u podnóża Tatr. Najwyżej położone rejony mieszkalne sięgają 1000 m n.p.m. Najwyżej usytuowanym kempingiem jest „Pod Krokwią”, a miasto charakteryzuje klimat górski. Na tych terenach, jesienią i zimą, występuje zjawisko, które jednych zachwyca, innych przeraża: halny. Ciepły i suchy wiatr, którego prędkość dochodzi do 100 km/godz. Towarzyszą mu burze, a gdy pojawi się w okresie zimowym – pokrywa śnieżna topnieje. Grzbiety Tatr stanowią granicę państwową, ale, niestety, najwyższy szczyt Gerlach (2655 m) leży po słowackiej stronie. Przyroda jest tak niezwykła i unikalna, że obszar Tatrzańskiego Parku Narodowego wpisano na listę Światowego Systemu Rezerwatów Biosfery MAB. Elektryczna kolej linowa na Kasprowy Wierch umożliwia obserwowanie chronionych okazów zwierząt w ich naturalnym środowisku, co wywołuje niezapomniane wrażenie: widzieć grupę kozic z młodymi, muflony lub niedźwiedzia oznacza pamiętać i chwalić się tym!Piesze wędrówki pozwalają podziwiać niezwykle adkie gatunki roślin występujące tylko w Tatrach (endemity): kostrzewa tatrzańska i bezostna, boimka dwurzędowa - to trawy. Urdzik karpacki, szafran spiski - czyli po prostu krokus, dębik ośmiopłatkowy czy wierzba żyłkowana.Bogactwu przyrody towarzyszą różnorodne, a przy tym wprost baśniowe krajobrazy: góry, doliny, tatrzańskie jeziora o krystalicznie czystej wodzie znane pod nazwą „stawów”. Urząd Miasta chroni te niezwykłe perły przyrody, starając się wpływać na zmniejszenie emisji pyłów i gazów do atmosfery w mieście, zakładając nowoczesne oczyszczalnie ścieków, budując nowe drogi.

Krupówki

Sport i turystyka
Na terenie TPN poruszamy się tylko po wyznaczonych szlakach. W Zakopanem narciarstwo, paralotniarstwo i rowerystykę również należy uprawiać w miejscach do tego przeznaczonych. Turystyka piesza kwitnie przez cały rok. Można wybierać marszruty o różnym stopniu trudności. Piechurzy często korzystają z wiedzy i umiejętności przewodników, którzy poprowadzą w dłuższe i bardziej niebezpieczne trasy. Noclegi znajdą się w icznych i dobrze wyposażonych schroniskach. Latem organizowane są spływy Dunajcem, a odważni i doświadczeni uprawiają ekstremalne sporty wodne (spływy pontonami) i górskie ( wspinaczka skałkowa).Chętni mogą spróbować swoich sił w wyścigach psich zaprzęgów. Zimą funkcjonuje basen i trzy lodowiska. Największe zainteresowanie wzbudza jednak wtedy narciarstwo. Są tu znakomite warunki, wspaniale wyposażone stoki (blisko pięćdziesiąt) i co roku pojawiają się nowe (np. Harenda). Najwięcej jest wyciągów orczykowych, tzn. dla początkujących. W Zakopanem i okolicach wyróżniamy cztery rejony wyciągów:
1. Rejon Kasprowego Wierchu (kolejka linowa)
2. Kompleks Nosal
3. Pasmo Gubałówki (kolej linowo-terenowa)
4. Polana Szymoszkowa
Sezon narciarski trwa do pierwszych dni maja. Jeśli chcemy urozmaicić sobie pobyt, można skorzystać z wyciągów położonych w pobliskich miejscowościach, takich jak Bukowina Tatrzańska czy Białka, w których znajdują się równie dobrze wyposażone stoki.W Zakopanem poza narciarstwem króluje snowboard, cie ący się wielkim powodzeniem zwłaszcza u młodych miłośników sportów zimowych. Co krok spotykamy liczne sklepy sportowe i wypożyczalnie. Tutaj odbywały się narciarskie mistrzostwa świata w latach 1929, 1939, 1962, a także trzykrotnie zimowa Uniwersjada, mistrzostwa świata w biahthlonie, puchary świata w slalomie i skokach. Wszyscy tak się do nich przyzwyczaili, że nawet latem, w sierpniu, odbywa się Letnie Grand Prix w skokach narciarskich na igelicie.Do zimowych atrakcji zalicza się jazdę skuterami śnieżnymi i quadami po torach lub specjalnie przygotowanych trasach, wyścigi psimi zaprzęgami.

To nie Alaska, ale ... kemping Pod Krokwią

Kultura dawniej
Zakopane już od XIX wieku odgrywa istotną rolę w życiu kulturalnym Polski.Helena Modrzejewska – słynna polska aktorka – przyjeżdżała tu na wypoczynek. W 1883 r. założyła szkołę koronkarską. Miasto upodobał sobie też poeta Adam Asnyk. Natomiast powieściopisarz Henryk Sienkiewicz zainicjował zbiórkę na rzecz budowy sanatoriów i kościoła, odczytując szkice do “Quo Vadis”. Z Zakopanem związany był także Stanisła w Reymont.Miasto stanowiło centrum działalności narodowej, mającej na celu propagowanie tzw. sprawy polskiej. Po pierwszej wojnie światowej wielu artystów osiadło tu na stałe, m.in. Ignacy Paderewski, Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Henryk Sienkiewicz.

Morskie Oko przyciąga wielu turystów

Kultura dziś
Obecnie Biuro Promocji Zakopanego organizuje największe imprezy kulturalne na Podhalu:
• Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich (18–26 sierpnia)
• Zakopiańską Wiosnę Jazzową (28 kwietnia – 3 maja)
• Dni Zakopanego (1–6 czerwca)
W Zakopanem odbywają się festiwale muzyczne, coroczne imprezy, wydarzenia teatralne, przeglądy filmowe. To miejsce niezwykle pieczołowicie kultywowanej tradycji ludowej w postaci pieśni, tańca, gwary, wytworów sztuki góralskiej.Animatorami wydarzeń artystycznych jest również Teatr im. St. I. Witkiewicza, obchodzący w tym roku dwudzieste pierwsze urodziny – duma zakopiańczyków, Miejska Galeria Sztuki organizująca koncerty, imprezy plenerowe, przeglądy artystyczne oraz Biblioteka Miejska. Oprócz tego działają liczne muzea, galerie, kina, domy kultury i pracownie artystów ludowych.

Po drodze na Morskie Oko

Kulinaria
Kiedy się zmęczymy zjazdami na stokach lub spacerami po Krupówkach, czekają na nas cuda góralskiego jedzenia. Nazwy ich brzmią tak samo egzotycznie jak greckie typu dolomades czy musaka; np. bundz – to taki oscypek przed wędzeniem; kwaśnica – jest góralską zupą dla zmarzniętych, zrobiona z kwaśnej kapusty, na wędzonym, tłustym boczku,z dodatkiem kminku, najlepsza – bardzo gorąca! Moskole lub moskoliki – placki z zagniatanych i tłuczonych ziemniaków oraz mąki owsianej, pieczone na blasze i polane masłem czosnkowym. Inne góralskie specjały to: „placki z wyrzoskami”, „świńska kita na kapuście”, „hałuski”. Z alkoholi: „gorolska warzonka”, „śliwowica mocna jak szlag”, „gorolska herbatka”. Na Kasprowym Wierchu podają „herbatkę z prądem”.A co to takiego? Trzeba jechać do Zakopanego i samemu spróbować!Jest tu ponad sto restauracji, nie mówiąc o placówkach gastronomicznych. Można wybierać, przebierać i grymasić! A wszystko przy dźwiękach góralskiej muzyki.

Osobistości
Turystom, głównie zagranicznym, Zakopane kojarzy się z Janem Pawłem II. Istotnie, największym wydarzeniem w dziejach miasta stały się wizyty Papieża Polaka, który był związany z polskimi górami od młodości. Szczególnie ulubiona przez Ojca Świętego była Dolina Chochołowska, siedziba sióstr urszulanek w Jaszczurówce oraz Księżówka – dom wypoczynkowy episkopatu. Pozostało wiele pamiątek świadczących o pobycie Karola Wojtyły na Podhalu, np. ołtarz spod Krokwi przeniesiony do ogrodów sanktuarium maryjnego na Krzeptówkach. Dla miłośników narciarstwa Zakopane to stolica małyszomanii. Pięć lat temu (w sezonie 2000/01) pod względem popularności Adam Małysz mógł konkurować tylko... z Janem Pawłem II. Nasz skoczek stał się dobrem narodowym. W jednym sezonie wygrał jedenaście konkursów. To dla Małysza tysiące kibiców zakłada czerwone czapeczki z białym orłem, biało-czerwone szaliki, a całe miasto żyje od skoku do skoku. Małysz jest symbolem polskiego snu o sławie, karierze i pieniądzach.

Górale zapraszaja na szalony, nocny kulig z pochodniami

Gorące źródła
Podhale ma wielkie, podziemne zasoby wód geotermalnych. Na razie ogrzewane są nimi mieszkania, hotele i pensjonaty. Tu jest największy i najnowocześniejszy w Europie Środkowej geotermalny system ogrzewania. W przyszły roku będzie udostępniony aquapark na Antałówce, w którym zostaną wykorzystane gorące źródła. Są plany, aby stworzyć inne kąpieliska cieplicowe, podobnie, jak na Słowacji, do której jeżdżą miłośnicy zimowych, gorących kąpieli pod gołym niebem.

Na Krupówkach wczasowiczów czeka na wiele atrakacji

Kampery, przyczepy, samochody
Zakopane to również centrum zimowego caravaningu. Do kempingu „Pod Krokwią” czy na „Harendzie”, gdzie ma powstać nowy stok narciarski, zjeżdżają caravaningowcy z całej Polski. A jak się znudzi siedzenie w przyczepie, można pójść do restauracji, ogrzać się przy góralskim, kamiennym kominku, zjeść coś dobrego, wypić, porozmawiać z miejscowymi lub z ciekawymi gośćmi, bo zawsze kogoś interesującego można w tym miejscu spotkać. Caravaning zimą – to jest przygoda!Zlot Starych Samochodów im. Jana Rippera w dniach 1–3 maja stanowi nie lada atrakcję. To parada starych oldsmobili. Są konkursy, prezentacje, wymiana doświadczeń. Jego pomysłodawcą jest pan Krzysztof Całka. Właściciele starych pojazdów wiedzą, że one mają swą “mechaniczną duszę.” Zlot towarzyszy imprezie United Europe Jazz Festival.

Folklorystyczne festiwale przyciągają uwagę turystów.

W zakopiańskim stylu
Wędrując po okolicy spotykamy chaty i rozmaite domki, ale wszystkie w jednym stylu. Jego twórcą był głównie Stanisław Witkiewicz, ojciec Witkacego. Styl ten charakteryzuje się spadzistymi dachami i daszkami, elementami drewnianymi, wieloma małymi okienkami, często z okiennicami. Motywem zdobniczym są także kolumienki. Jest to bardzo malowniczy styl, który koresponduje z ludowymi ubiorami ze względu na kolory i ornamenty, czerpane przez artystów z otaczającej przyrody.Do cudów regionu, na których odcisnął piętno styl zakopiański, należy zaliczyć baśnie i legendy ludowe, np. Jana Kasprowicza „O śpiących rycerzach w Tatrach” oraz „Morskie Oko”, Marii Kruger „Jak popłynął Dunajec”, czy Władysława Orkana „Legenda o Podhalu”.

Oscypek - zakopiański rarytas rozpoznawalny na całym świecie.

Kalatówki
Kto odwiedził Zakopane widział lub przynajmniej słyszał o tym miejscu, skąd rozciąga się widok na Kasprowy, skąd wiedzie niebezpieczny szlak na Giewont i gdzie często rodzą się pierwsze fascynacje górami wpływające na późniejsze życie! Jazz Camping na Kalatówkach odbywający się 25-30 września przyciąga fanów z całego świata. To reaktywowana w 1997 roku impreza z lat 1956 –60. Widzów przyciąga obecność weteranów jazzu i coraz większa liczba młodych muzyków kultywujących jazzowe tradycje. A dlaczego Jazz Camping? Bo, mimo że zaplanowany, to nieprzewidywalny do końca – po prostu improwizacja i trochę szaleństwa, zupełnie tak, jak w kempingu i caravaningu. Zawody na starym sprzęcie narciarskim, walka o Wielkanocne Jajo odbywają się zawsze w wielkanocny poniedziałek na polanie Kalatówki. Biorą w nim udział sportowcy jeżdżący na starym sprzęcie (mogą być to ledwo oheblowane deski), często w oryginalnych strojach np. narciarki w ludowych spódnicach. Zabawa przednia, a rywalizacja ostra – kto wygrywa dostaje...jajo!

Bryczką można nie tylko wybrać się na przejażdżkę, ale uczestniczyć w wyścigu zaprzęgów konnych.

Na pomoc
Góry nie lubią zarozumiałych i bezmyślnych. Obcując z nimi, nie można zapomnieć o tym, że są groźne i sprawiedliwe. Jeśli jednak zdarzy się coś nieoczekiwanego, możemy liczyć na pomoc Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, w którym pracują zawodowi ratownicy z wieloletnim doświadczeniem. Często narażając swoje życie - ratują je innym.

Dorota Nowak
zdjęcia: Dorota Nowak, Mirosław Giecewicz

Burmistrz Zakopanego zaprasza

Rozmowa z burmistrzem Zakopanego Piotrem Bąkiem.

W tym roku w Polsce odbędzie się 72. Światowy Zlot Campingu i Caravaningu we Wrocławiu. Jakie przewidujecie Państwo imprezy okolicznościowe dla caravaningowców?
Imprezy dla caravaningowców organizuje pan Krzysztof Całka, właściciel Kempingu „Pod Krokwią”. Wśród licznych imprez organizowanych przez miasto w sezonie wiosenno-letnim na uwagę z pewnością zasługuje United Europe Jazz Festival – Zakopiańska Wiosna Jazzowa, której trzecia edycja odbędzie się na przełomie kwietnia i maja oraz organizowany od 36 lat Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich (sierpień każdego roku).

Jakie działania podejmujecie Państwo jako miasto, aby zachęcić do przyjazdu turystów uprawiających caravaning?
Na terenie Zakopanego znajduje się świetnie wyposażony całoroczny camping. Jego lokalizacja w pobliżu Wielkiej Krokwi sprzyja zarówno aktywnemu wypoczynkowi w górach (bliskość dolinek reglowych, Kuźnic), jak i wieczornym rozrywkom w centrum miasta (liczne kluby, dyskoteki i kawiarnie). Miasto dysponuje ponadto licznymi parkingami miejscami dla kamperów, jest czytelnie oznakowane i przyjazne turystom, także zagranicznym.

Zakopane jest bardzo popularną miejscowością i przyjeżdża do niej mnóstwo ludzi. Czym chcecie Państwo zachęcić do przyjazdu caravaningowców, którzy nie lubią tłumów?
Zakopane ze względu na dużą popularność jest miastem pełnym turystów przez cały rok. Nie oznacza to jednak, że osoby lubiące ciszę i spokój nie mają tu czego szukać. Wprost przeciwnie, czekają na nich urokliwe dolinki reglowe, ścieżki rowerowe Pasma Gubałowskiego, ulubione przez narciarzy trasy biegowe rozsiane po całym Podtatrzu, a dla ski-tourowców spokojne i pokryte białym puchem Tatry. Tym, którzy nie przepadają za czynnym wypoczynkiem przypadną do gustu urocze polany, na których można delektować się słońcem, a także spokojne trasy spacerowe oprowadzające po najpiękniejszych zakątkach miasta, liczne muzea i galerie.

Zakopane to szczególny region i wymaga stosowania specyficznych środków bezpieczeństwa. Jakie to środki?
Zakopane jako miasto nie wymaga spe cjalnych środków bezpieczeństwa. Spokój i porządek w mieście zapewniają policja i straż miejska. Natomiast o bezpieczeństwo w górach w sposób perfekcyjny dba Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, które niesie pomoc poszkodowanym w górach już od 1909 roku.Co szczególnego i nowego możecie Państwo polecić turystom, którzy znają już Zakopane?Z pewnością godną uwagi i polecenia jest Zakopiańska Wiosna Jazzowa – wiosenny festiwal, na którym spotykają się jazzmani najwyższej klasy, gwiazdy z Polski i z zagranicy oraz rozbawiona, zrelaksowana publiczność. Festiwalowi towarzyszą liczne koncerty w klubach, parada starych samochodów, korowody muzyków na głównej ulicy miasta.

Zawsze godnym polecenia jest spacer po zakopiańskim deptaku – słynnych Krupówkach i odwiedzenie coraz to nowszych i ciekawszych knajpek i galerii.
Dodatkową atrakcją Zakopanego jest oddany do użytku w zeszłym roku odkryty basen na Polanie Szymoszkowej. W słoneczny dzień podczas kąpieli podziwiać stąd można przepiękną panoramę Tatr.